Lekarz radzi chodzić nago. Sposoby na upał sprzed stu lat

''Upał. Nie chce się nawet myśleć... Ludzie, jak ołowiane kule z kulą u nogi, wloką się po poplamionych słońcem ulicach, ocierają pot z twarzy, wchodzą na chwilę do ciemnych, chłodnych bram, by odświeżyć się zimnem prądem powietrza. Na balkonie prażą się w słońcu ciała kobiece, nabierając oliwkowej cery i przysparzając sobie piegów, nie mówiąc już o innych mniej ważnych dodatkach w rodzaju udaru słońca'' - pisał w czerwcu 1924 r. Jerzy Bolski, felietonista ''Expressu Wieczornego''.

Tak się zwykle w Łodzi zdarzało, że najgorsze upały przypadały w czerwcu.

Na przykład w czerwcu 1935 r. termometry wskazywały 40 stopni Celsjusza w słońcu i tylko pięć mniej w cieniu. Jeszcze wieczorem temperatura wynosiła 33 stopnie.

''Powietrze było tak gęste i ciężkie, że trudno było oddychać. Ruch na ulicach zmalał. Nikt bez potrzeby nie wydalał się z cienia mieszkania. Bogate żniwo za to zbierali właściciele budek z wodą sodową oraz chłodni sprzedających lody'' - donosiła łódzka prasa. Nie lepiej było trzy lata później. Wtedy już o godz. 8 rano było 35 stopni. Sytuację pogarszała niezwykła duszność i spiekota.

Jak kiedyś ludzie radzili sobie z upałami? Przede wszystkim wyjeżdżali na letniska. Nawet mniej zamożni łodzianie, mający jeszcze rodziców czy dziadków na wsi, umykali do pobliskich miasteczek. Bogatsi wybierali Zakopane czy Sopot. Wielką popularnością cieszyły się domki letniskowe w Wiśniowej Górze czy Andrzejowie. Schemat zwykle był następujący: matka z dziećmi wybywała za miasto, zaś ojciec zostawał na miejscu. Przeto właśnie "słomiany wdowiec" był podstawowym celem właścicieli kawiarni i restauracji.

W ogóle mężczyźni byli latem na przegranej pozycji. Także ze swojej winy. Kobiety nie mogły narzekać na jednostajność mody. Akceptowana była duża różnorodność krojów, tkanin i wzorów. Wzięciem cieszyły się kostiumy letnie składające się z jasnego żakietu i barwnej spódniczki. Na piersiach można było skrzyżować chusteczkę. A jeśli kobieta wybrała długą spódnicę, wtedy radzono dołączyć duży kapelusz z ozdobnym bukietem kwiatów. Klasyką były bluzki: z baskinkami, nawet dość długimi, albo kończące się w pasie. Były bluzki deseniowe, gładkie i w groszki. Zamożne łodzianki często ubierały suknie z jedwabiu w drobne kwiatki (róże albo kamelie), układane w płaskie fałdy albo plisowane maszynowo. W latach 20. i 30. XX w. stylistki radziły, by latem ubierać się swobodnie. W innej sytuacji byli mężczyźni.

W przedwojennej Polsce toczyła się niejedna kampania obyczajowa. Jedna z nich była wymierzona przeciwko... marynarkom. ''Czy to nie okropne, że w upalne dni tysiące mężczyzn, ociekających potem, osłabłych z żaru, biegnących za interesami wśród rozpalonych murów, muszą męczyć się w ciężkich sukiennych marynarkach? Czy to nie nonsens, że w kawiarniach, w ogrodach, w kinach, wszędzie dokąd przychodzi się tylko dla przyjemności, mężczyźni muszą dręczyć w nieodpowiednim do pory, niehigienicznym stroju? Piszemy 'muszą', ale dodajemy natychmiast, że tylko z własnej winy, z jakiejś niezrozumiałej, na niczym nieopartej pruderii'' - pisał łódzki dziennik ''Republika''.

Sytuacja dla wielu panów była tak nieoczywista, że wśród porad na upał pewien łódzki lekarz zalecał zdjęcie marynarki, podając powody zdrowotne. Z kolei ludziom pracującym na słońcu radził okręcanie głowy mokrym, ale dobrze wyżętym ręcznikiem. ''W domu, o ile warunki mieszkaniowe na to pozwalają, w czasie takich upałów trzeba chodzić zupełnie nago'' - radził w 1929 r.

Mimo że lekarze apelowali, by nie wychodzić z domu, ludzie chętnie przesiadywali w parkach. Mimo ogólnego poczucia ciasnoty, zadymienia i zabrudzenia, już przed wojną było w Łodzi wiele ogólnodostępnych terenów zielonych. Najgorszą sławę miał Ogród Kolejowy, czyli skwer pomiędzy cerkwią a dworcem Łódź Fabryczna. Tutaj szmacianą piłką bawiły się dzieci żydowskich sklepikarzy i wyrobników z pobliskich ulic. Dzieci z dobrych domów nieczęsto tutaj bywały, pewnie dlatego, że tuż obok przechadzały się prostytutki wypatrujące przyjezdnych.

Specjalne miejsce wśród parków miał Helenów oraz Ogród Staszica. Ten pierwszy był prawdziwym kombinatem rozrywek. Oprócz toru kolarskiego czy boiska piłkarskiego, była tutaj także muszla koncertowa. W ramach poranków muzycznych przygrywała w niej orkiestra symfoniczna. Na jej czele stał najczęściej dyrygent Teodor Ryder, powszechnie kojarzony z powodu blond bródki i niewielkiego wzrostu. W Helenowie wielkim zainteresowaniem cieszyły się klatki ze zwierzętami, głównie z małpami. Przed powstaniem ogrodu zoologicznego była to jedyna tego typu atrakcja w mieście. W gorące dni łodzianie pływali łódkami po stawie pomiędzy sztucznymi skałami.

Swoją rolę na rozrywkowej letniej mapie Łodzi miał także Ogród Staszica, dziś nazywany parkiem. Gdy tylko zrobiło się ciepło, w przebudowanej muszli były wystawiane rewie i wodewile. Codziennie na pół godziny przed przedstawieniem wypraszało się spacerowiczów, a personel parkowy ściągał przed muszlę wszystkie ławki. Chociaż grali tutaj zawodowi aktorzy Teatru Miejskiego, często zdarzało się, że nie znali tekstu. Dlatego wielu uważało, że najważniejszą osobą podczas letnich spektakli jest sufler.

Jest jeszcze coś, co pozwala zrozumieć, jak przyjemnie jest teraz w Łodzi, choćby było i 40 stopni. Jeszcze przed wojną kanalizację miał jedynie niewielki odsetek najlepszych mieszkań w Śródmieściu. Pozostali.... No cóż.

''Zabójczy fetor, wiejący z każdego załomu muru, z każdego rynsztoka i kanału, obrzydły kurz i tłusta sadza osiadająca na odzieniu, czepiająca się włosów i wciskająca się do nosa i uszu, do tego stopnia obrzydza człowiekowi życie i czyni go tak nieszczęśliwym, że każdy zaprzysięga sobie, iż natychmiast opuści to złe miasto, i nigdy doń nie powróci... Chyba na jesieni, gdy poczuje się pierwsze podmuchy zimy'' - pisał jeden z dzienników 1924 r.